De nieuwe opgave: het vitale en comfortabele ontvangstdomein a vital and comfortable reception domain

In het afgelopen decennium zijn veel grote stations herbouwd. Tot groot enthousiasme van de reiziger en omwonenden; Rotterdam Centraal, Breda, Tilburg, Den Haag, Arnhem CS; het zijn stuk voor stuk mooie, grote, functionele stations die ook nog eens iets toevoegen aan de stad. Maar het merendeel van de stations in Nederland is niet groot, maar middelgroot of klein. En op veel van deze stations is het beeld heel anders. Daar strookt de werkelijkheid niet met de beleidsambities. Daar voelt de voetganger zich niet welkom, is de stationsomgeving verommeld of zelfs onveilig. Om grip te krijgen op deze belangrijke opgave onderzocht Civic ‘het openluchtstation’.

Het reizen met de trein is de afgelopen decennia veranderd; het papieren kaartje is vervangen door de OV-Chipkaart, het spoorboekje staat in ieders telefoon. Deze veranderingen hebben impact op stations. Op kleinere stations zijn veel stationsgebouwen overbodig geraakt. Het ontvangstdomein – de plek waar de reiziger wordt verwelkomd – ligt bij veel stations in de buitenruimte. Maar die ruimte is daar nog niet op ingericht. De vraag is wat we hieraan kunnen doen. Een stationsgebied dat goed past in de omgeving, dat aanspoort om te reizen met het OV, dat cultureel erfgoed benut, veilig is en een prettige plek om te verblijven. Dat is het ideaalbeeld. Hoe gaan we daarvoor zorgen op kleinere stations? Daarom hebben we in dit onderzoek 16 stations geanalyseerd, en hiermee scherp gesteld hoe de opgave in elkaar zit.

Voor een aantal stations hebben we ontwerpen gemaakt, om ze herkenbaar, leesbaar, veilig, opgeruimd, aangenaam te maken, met heldere looproutes en volop voorzieningen. Zo hebben we voorstellen gedaan voor Dordrecht Centraal, Almere Muziekwijk, Cuijk, Alkmaar, Didam en Vierlingsbeek. Het doel? Met relatief bescheiden middelen, zorgen voor veel meer kwaliteit.

De relatie tussen ontvangstdomein en stationsgebouw: Station Dordrecht
Het ontvangstdomein ligt naast het stationsgebouw, maar door de ruimtelijke structuur is dit niet direct helder. Twee strategieën zijn mogelijk: begeleiding naar het huidige ontvangstdomein door het bordes verlengen en de entree markeren, of een zijvleugel van het stationsgebouw opnieuw benutten voor het ontvangstdomein. De rest van het gebouw krijgt een nieuwe publieksfunctie.

Het stationsgebouw: station Cuijk
Een leegstaand station maakt een onverzorgde indruk. Een deel van dit gebouw is daarom weer in gebruik genomen voor het ontvangstdomein en een combinatie van wachten en horeca. Dit kan ook helpen bij het vinden van nieuwe huurders voor de rest van het gebouw. De inrichting van de openbare ruimte versterkt de ervaring van het ontvangstdomein en de routing richting perrons.

De openbare ruimte in de stationsomgeving: station Almere Muziekwijk
Door de introductie van de ov-chipkaart en poortjes zijn steeds meer stationsmiddelen op de stoep komen te staan. Door deze opnieuw te ordenen en te plaatsen aan een riante route voor reizigers en passanten ontstaat een heldere en overzichtelijke situatie. De onderdoorgang wordt verbreed door het compacter maken van de retail. Door herinrichting met groen en nieuwe bestrating is het gebied herkenbaar en plezierig om te verblijven.

Aan de hand van deze ontwerpstudies, hebben we een aantal ontwerpprincipes en -tools ontwikkeld, die handvaten bieden bij de aanpak van de opgave op andere stations. Ze zijn van toepassing op het ontvangstdomein, op het stationsgebouw, op de omgeving en op de onderlinge relatie. De principes vormen een repertoire aan strategieën waarmee ontwerpers van het openluchtstations aan de slag kunnen.

De studie ‘Het Openluchtstation’ vormde de basis voor ‘Hartelijk welkom’. Met dit rapport nodigen ProRail en NS alle partijen die bij stationsgebieden betrokken zijn uit om samen te werken aan prettigere, betere stationsomgevingen. Het kan worden gebruikt in de initiatieffase van projecten en bij het verkennen vande opgave, en het helpt tijdens een ontwerpproces om de (gezamenlijke) ambities beter te formuleren. Beide rapporten zijn hier te downloaden: https://www.spoorbeeld.nl/methodes/hartelijk-welkom